Nguyen Du sang tac truyen kieu 3

3. Ý kiến của Giáo sư Nguyễn Tài Cẩn: Mấy năm gần đây, giáo sư đã dày công nghiên cứu các văn bản Truyện Kiều và có nhiều bài viết xác định thời gian sáng tác Truyện Kiều: “Về bản Kiều Thái Bình” (Tạp chí Hán Nôm, 6-2004), “Thử tháo gỡ một số điểm đáng băn khoăn trong các bản Kiều Nôm cũ” (Nghiên cứu Văn học, số 3-2005), “Lịch sử Truyện Kiều về khoảng 900 câu khởi thảo đầu tiên” (Nghiên cứu văn học, số 11-2005). Giáo sư dựa vào niên đại Cảnh Hưng 40 (1779); dựa vào khảo sát ngôn từ Giáo sư cho là kị huý cùng với cách dùng từ địa phương mà cho rằng Nguyễn Du viết Truyện Kiều trước đời Gia Long (1802) trải qua nhiều giai đoạn “Giai đoạn thai nghén bắt đầu bằng việc tóm lược toàn bộ cốt truyện của Thanh Tâm Tài Nhân khoảng 1779, giai đoạn khởi thảo 900 câu đầu tiên khoảng 1783-1785, giai đoạn hoàn thành cơ bản diễn âm tại quê hương vợ ở Thái Bình 1787-1790, giai đoạn tổng duyệt và sửa chữa tại vùng quê Tiên Điều khoảng 1796-1802...”.

Tôi đã có bài trao đổi về ba bài này(3) ở đây tôi chỉ tóm tắt về sự không thể chính xác của các căn cứ trên.

a. Căn cứ thứ nhất: Về niên đại ghi ở hai cuốn sách,. Căn cứ thông tin của Giáo sư Nguyễn Thạch Giang thấy cuốn “Vương Thuý Kiều truyện - Cổ Hoan Nghi Tiên, Nguyễn gia tàng bản” chép năm Cảnh Hưng 40 (1779) ở nhà Cụ Tôn Thất Hân, và cuốn Kiều ở Thái Bình ngoài bìa ghi “Minh Mệnh lục niên ngũ nguyệt, ngũ nhật Nguyễn Du phóng tác” mặt sau bìa ghi “bản này chép lại từ bản có niên hiệu Cảnh Hưng 40 (1779)”, Giáo sư cho là Nguyễn Du “Tóm lược toàn bộ cốt truyện của Thanh Tâm Tài Nhân khoảng 1779”.

- Nếu cuốn Vương Thuý Kiều truyện ghi như trên thì cũng không thể khẳng định là Nguyễn Du tóm tắt. Đó là cuốn sách chép tay của người nào đó trong họ Nguyễn ở Tiên Điền mà lúc ấy có rất nhiều người học cao có thể tóm tắt, còn cậu bé Nguyễn Du mới 14 tuổi đang ở Thăng Long cư tang mẹ (bà mất tháng 8-1778). Gán cho Nguyễn Du chép là không hợp lý. Cuốn Truyện Kiều phát hiện ở Thái Bình mà Trung tâm nghiên cứu Quốc học tặng thì Giáo sư chỉ có bản phô tô. Các nhà nghiên cứu ở Trung tâm nghiên cứu Quốc học đang nghi đó là bản chép sau này và các dòng ghi ở bìa là người sau tự viết thêm để bán tăng giá. Từ một văn bản chép tay không rõ nguồn gốc, chưa được kiểm chứng, giữa lúc nguỵ thư nhan nhản mà Giáo sư đã lấy đó làm căn cứ thì căn cứ ấy không thể được chấp nhận vì không chính xác.

b. Căn cứ thứ hai: Sự kị huý. Dựa vào một số bản Truyện Kiều, Giáo sư cho rằng Nguyễn Du kị huý vua Lê - chúa Trịnh và cho rằng thi hào viết trước thời Gia Long.

- Việc kị huý mỗi thời mỗi khác, ngay nhà Nguyễn từ thời Gia Long đến thời Minh Mệnh cũng đã khác (xin xem Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, Quyển 121, Tập 8. Nxb. Thuận Hoá, 1993, tr.144-172). Hiện nay qua hơn 40 bản Kiều đều in, chép từ thời Tự Đức về sau Giáo sư đã thấy nhiều chỗ băn khoăn “Tuỳ câu, tuỳ chữ, tuỳ bản biện pháp kị huý đưa ra có thể không thống nhất như nhau”. Vậy trong khi không có bản gốc của Nguyễn Du thì căn cứ việc kị huý của một số văn bản để khẳng định thời gian Nguyên Du viết Truyện Kiều là điều khó có thể chính xác.

c. Căn cứ thứ ba: Tiếng địa phương. Giáo sư căn cứ vào ngữ âm địa phương xứ Nghệ để cho rằng “Nguyễn Du khởi thảo 900 câu đầu tiên khoảng 1783 - 1785” ở Thăng Long.

- Đây cũng là điều không thể xác định được. Trong ngôn ngữ giao tiếp có tiếng phổ thông, có tiếng địa phương. Sự giao thoa giữa các ngôn ngữ đó tuỳ thời, tuỳ người đậm nhạt khác nhau, rất khó xác định thời gian cụ thể. Cụ Nguyễn Du: Cha người Nghệ, mẹ người Bắc Ninh, sinh ra và trưởng thành ở Thăng Long, rồi về sống ở Thái Bình đến 32 tuổi mới về xứ Nghệ, rất khó xác định lúc nào Cụ dùng tiếng Bắc, lúc nào Cụ dùng tiếng Nghệ. Truyện Kiều là tác phẩm văn học được viết theo tiếng phổ thông, có một số từ, tiếng địa phương xứ Nghệ nhưng bản viết gốc của Nguyễn Du không còn, không thể xác định được Nguyễn Du dùng tiếng Nghệ hay người Nghệ sao chép sửa lại bằng tiếng Nghệ. Vả lại nếu có bản viết tay của Nguyễn Du thì cùng không thể dựa vào tiếng địa phương khẳng định được thời gian sáng tác vì bất kỳ lúc nào, ở đâu Cụ cũng có thể viết theo tiếng Nghệ hoặc viết theo tiếng Bắc. Vì thế việc căn cứ tiếng Nghệ ở một số bản, câu nào đó để xác định thời gian Nguyễn Du viết Truyện Kiều trước thời Gia Long ở Thăng Long là điều không thể chính xác được.

Như vậy trong ba căn cứ mà Giáo sư nguyễn Tài Cẩn dùng thì căn cứ (a) là không chính xác, căn cứ (b) và căn cứ (c) không thể thực hiện được.

Tóm lại, căn cứ của ba học giả trên đều chưa chính xác, chưa đủ độ tin cậy, thiếu sức thuyết phục. Các nhà nghiên cứu Vũ Đức Phúc và Đào Thái Tôn có những bài viết đồng tình với các ý kiến này và cố tìm những dấu hiệu văn bản phù hợp để minh hoạ thêm. Giáo sư Trương Chính căn cứ vào cuộc đời tác giả và nội dung tác phẩm Truyện Kiều mà cho rằng thời dưới chân núi Hồng, Nguyễn Du còn có chút hùng tâm và Truyện Kiều “Có nhiều đoạn chứng tỏ rằng Nguyên Du đang còn chút hùng tâm” mà cho rằng Nguyễn Du viết Truyện Kiều trước 1802(4).

Như vậy các nhà nghiên cứu trên đều có cái chung là hoài nghi sự khẳng định của Quốc sử quán triều Nguyễn, nêu ý kiến mới của mình nhưng người thì cho là viết trước khi đi sứ (1809), người thì cho viết trước khi Gia Long lên ngôi (1802). Chưa có sự thống nhất vì các vị chỉ dựa vào dấu vết văn bản và suy luận từ cuộc đời tác giả và tác phẩm. Văn bản thì không có gốc, người viết về Nguyễn Du thì không ghi thời gian cụ thể, Truyện Kiều có đến hơn 40 bản in, sao chép nhiều chỗ khác nhau theo văn bản nào cũng không chuẩn; mối quan hệ giữa lịch sử, cuộc đời tác giả và tác phẩm thì quá phong phú và phức tạp mà mỗi người đều có thể suy luận theo cách nghĩ riêng của mình. Kết luận khoa học thì phải có đầy đủ chứng cứ không phải một ngành mà nhiều ngành khoa học, các chứng cứ phải cụ thể, chính xác, phải được các cơ quan có năng lực và thẩm quyền kiểm định chắc chắn thì mới có sức thuyết phục. Đến nay chưa nhà nghiên cứu nào tìm được một căn cứ chính xác cả. Vì thế bài toán về thời gian Nguyễn Du sáng tác Truyền Kiều mà chúng ta tự nêu lên đến nay đã đi suốt nửa cuối thế kỷ XX đến đầu thế kỷ XXI vẫn chưa giải nổi.

Bạn đọc chúng tôi rất yêu quý Thi hào Nguyễn Du và tác phẩm của Người. Chúng tôi rất mong các nhà nghiên cứu sớm tìm ra lời giải với những căn cứ chính xác, thuyết phục hơn./.